REAL/FAKE

Kanttekeningen: van #MeToo via #IHave naar #IWill

Beeld: bron onbekend

In Kanttekeningen zet Winnie letterlijk vraagtekens bij allerlei culturele fenomenen en krijg je in een tweewekelijkse longread een toelichting bij het nieuws aan de hand van verschillende media – van YouTube-filmpjes tot krantenkoppen.

We hebben het de afgelopen tijd eindeloos over de #metoo verhalen van vrouwen online, en heel terecht is er ook een nieuwe hashtag ontstaan om de aandacht te verschuiven naar de oorzaak van het probleem: niet alleen zijn veel vrouwen de lul – de statistiek bewijst: veel mannen gedroegen zich namelijk zo. Daarom verschijnt hier en daar in overschreeuwde hoekjes van onze social feeds de  hashtag #ihave, van mannen die zèlf bekentenissen doen. Ondertussen is er ook de tegenreactie van niet alleen mannen, maar ook vrouwen zelf bij bijvoorbeeld De Wereld Draait Door Gisteren: ‘#IHave genoeg van dat gezeik’ -geparafraseerd.- Winnie doorloopt de reacties op #IHave en werkt toe naar een oplossing. Want iemand moet het doen.

Lees terug: het onverwacht emotionele lijstje dat Froukje om 4 uur ‘s nachts maakte

Lees terug: de open brief aan Mark Koster en alle andere mannen die weinig behulpzaam reageerden op #MeToo

#IHave is er om sorry te zeggen, omdat ze zich bewust zijn van dat zij een onderdeel zijn van het probleem, omdat zij de dader zijn bij ieder slachtoffer verhaal dat we gelezen hebben van vrouwen. Maar de mannen die deelnemen beschrijven het meestal pijnlijke verzachtend voor zichzelf: het was speelsheid, ze wisten niet eens dat ze het deden… Deze verkapte pleidooien om zich van verantwoordelijkheid te doen zijn moeilijk  om te lezen. Een schuldbekentenis voor alles waar vrouwen mannen op dit moment van beschuldigen kan niet worden afgedaan met een ‘het was speelsheid’. De tijd dat we mannelijk gedrag wegschuiven onder ‘lockerroomtalk’  is voorbij. Waarom horen we mannen dan toch met van die slappe excuses horen aankomen?

Bedankt voor je bekentenis, maar…

Nee, het is nu inderdaad wéér niet goed genoeg. Natuurlijk is het fijn dat er in ieder geval bewustzijn is bij mannen, of een begin van dat bewustzijn. Geloof me, er is niemand blijer dan wij bij Vileine. Maar als je, zoals ik als auteur van dit artikel, en velen met mij, wel honderd keer bent aangerand in gradaties van billenknijpen tot in een wurghouding een hand in je broek gepropt krijgen doet het echt niet veel goed om reacties te lezen zoals deze:

Yo, Joeri, luister. Ik vind het heel sympathiek dat je je beschaamd voelt. Maar als dat zo is, laat dat dan ook zijn omdat je blijkbaar alleen waarde hecht aan vrouwen die je tot je eigen bezit rekent: jouw zus, jouw dochter, jouw vrouw. Jij bent precies de man die het probleem is. Vrouwen zijn niet waardige wezens omdat ze zich verhouden in een relatie tot jou of een andere man. Ze zijn waardig omdat het mensen zijn, net als jullie. Ook als ze niet tot ‘jouw mensen’ gerekend mogen worden, op wat voor manier dan ook.

Of deze:

Dit is al een stukje beter, maar we zijn er nog niet helemaal: dat je grenzen hebt overschreden geloof ik meteen. Dat je misbruik hebt gemaakt van vertrouwen, snap ik ook. Dat je het hebt geweten aan drugsgebruik; fijn dat je snapt dat dat geen geldig excuus is. Maar waar is nu je bekentenis precies? Waar is de beschrijving van jou als dader in de expliciete verhalen van vrouwen die we voorbij zagen komen?

Waarom is het zo moeilijk schuld te bekennen?

Wat is er voor nodig om mannen eens een échte bekentenis te laten doen? De waarheid is dat het gedrag en de manier waarop #ihave’s worden geschreven goed verklaarbaar zijn, namelijk met de term cognitieve dissonantie:

&

In het kort betekent cognitieve dissonantie zoveel dat wat je denkt, voelt en doet niet met elkaar spoort. Zoals dat we als mensen een identiteit en een zelfbeeld ontwikkelen gedurende ons leven; over het algemeen is dat zelfbeeld er een waarin we onszelf over het algemeen als goed of op zijn minst goedbedoelend beschouwen, zeker als het gaat om de relatie die je hebt met je omgeving (het is makkelijker jezelf lelijk te vinden dan een kutwijf). We geloven dat ons beeld van de wereld reëel is en dat we daarbinnen rationeel handelen. Als je er vervolgens achter komt dat dit beeld niet klopt, bijvoorbeeld omdat miljoenen vrouwen zeggen dat dat niet zo is, dan zit je ineens met twee wereldbeelden die niet met elkaar stroken: je bent een goede man, en tegelijkertijd hoor je bij een groep mensen die zich gedragen als klootzakken naar de meeste vrouwen (en waarschijnlijk ben je zelf ook niet onschuldig). Bam! Cognitieve dissonantie begint, en nu gaan je hersens aan de slag, want het allerbelangrijkste voor een mens die in een staat van cognitieve dissonantie verkeerd is de twee wereldbeelden opnieuw met elkaar laten stroken.

Dit zie je ook in de manier waarop veel vrouwen het gedrag van mannen vergoeilijken of bagatelliseren. Gisteren in De Wereld Draait Door bijvoorbeeld:

;

Zelf omschreef ik in 2013 een situatie als ‘na een korte periode van intense woede over het blauwtje dat hij had gelopen konden we het wel weer met elkaar vinden’, terwijl het echte geval was dat ik maandenlang geterroriseerd werd met mysogene opmerkingen omdat ik een man van mijn werk had afgewezen. Een extremere vorm van cognitieve dissonantie is bijvoorbeeld het stockholmsyndroom, waarin een gijzelaar bijvoorbeeld verliefd wordt op de gijzelnemer. Alles bedoelt om maar niet helemaal af te moeten van het idee dat mensen over het algemeen leuke wezens zijn. Voor mannen is de situatie nu niet anders.

Een leuke vent, maar ook een aanrander

Met deze kennis wordt het iets eenvoudiger om het gedrag van mannen te begrijpen. Zij moeten nu twee beelden met elkaar verenigen: een goed mens zijn en een bijvoorbeeld een aanrander. Dat is best moeilijk, en de meeste onderzoeken naar cognitieve dissonantie tonen aan dat iemand buitengewoon veel moeite zal doen zijn eigen wereldbeeld te verdedigen. Dat betekent dat mensen hun eigen gedrag zullen verdedigen (‘lockerroom talk’), en hun best zullen doen de ernst van hun gedrag te bagatelliseren. Je noemt je gedrag ‘playful’ in plaats van ‘violent’:

En wij kijken daar naar en denken: #IHave been ‘playful’? Sorry, wat bedoel je precies? Ik snap dat je ergens je schuld bekent en props voor het feit dat je dat überhaupt doet, maar playful? Je bedoelt dat je vrouwen geterroriseerd hebt, toch? Dat je hen angst aan hebt gejaagd of dat je ze dingen hebt aangedaan die zij niet wilden dat je deed? Dat is niet ‘playful’ zijn, ook niet als je het tussen aanhalingstekens zet en een schuldbekentenis schrijft.  

Er zijn verschillende manieren om met cognitieve dissonantie om te gaan. Je kunt het gedrag veranderen (‘ik zal geen vrouwen meer aanranden’), je kunt je gedrag verdedigen (‘Mannen zijn nu eenmaal zo’), je kunt je geloof of je gedrag een beetje aanpassen (‘ja, het was de drugs, maar die gebruik ik nu niet meer’) of je negeert alle informatie of doet het af als leugens (‘het grootste deel van de #metoo verhalen is gelogen’). Wat wij willen is natuurlijk de eerste optie: het gedrag moet veranderen. Dat is belangrijk, want onderzoek toont aan dat gedrag niet alleen een symptoom is, maar ook een oorzaak. Hoe kan dat, en hoe kunnen we ervoor zorgen dat dat gedrag verandert?

Het gedrag is niet alleen symptoom maar oorzaak

De kans is zeer aanwezig dat vele mannen al eerder in een staat van cognitieve dissonantie hebben verkeerd: zij hebben al een keer geweld gepleegd jegens een vrouw, en dat moeten ze gelijk al goedpraten aan zichzelf (ze zijn immers ‘goede mensen’, en die doen dat soort dingen niet). In een paper uit 2015 bespreken Avidit Acharya, Matthew Blackwell en Maya Sen onder andere cognitieve dissonantie bij gewelddadigheid jegens groepen die de jouwe niet zijn (bijv. etnisch geweld, maar ook geweld tegen vrouwen kan hieronder vallen) en hun resultaten laten zien dat je een vijandige houding aanneemt jegens je slachtoffer om je cognitieve dissonantie te minimaliseren:

Kortom, je gaat vanzelf vrouwen haten naarmate je meer geweld tegen ze pleegt: je bent zelf een goed mens, dus aan jou ligt het niet. Het zal wel aan de leden uit die andere groep liggen. En zelfs als het geweld stopt kan de houding gewoon aanhouden. Het geweld tegen vrouwen is daarmee niet alleen een symptoom van onderliggende maatschappelijke verhoudingen, maar ze zorgt er ook voor dat deze in stand worden gehouden, doordat negatieve houdingen worden geïnternaliseerd en verergeren naarmate je meer geweld pleegt. Temeer reden dus om dat gedrag aan te passen. Alleen, daar hebben we mannen voor nodig. Mannen die bereid zijn dit te doen, en zich bewust zijn van de gevolgen van het niet aanpassen van gedrag. Zodat ze ook hun vrienden in de kleedkamer erop aan gaan spreken, hun collega’s op de theaterschool of bij het Nationale Toneel enzovoort.  Elliot Lyons plaatste alvast een mooie opsomming (van algemeenheden, dat wel), in een poging mannen aan te sporen iets aan hun gedrag te doen, door hen bewust te maken van wat ze allemaal doen:

Hoewel de laatste alinea misschien wat cru klinkt (als je je niet schuldig maakt aan alles wat daarboven staat hoef je er immers ook niet over te zwijgen), maar er zit wel degelijk een hint richting een oplossing in.

De oplossing

Cognitieve dissonantie is niet de enige theorie die probeert uit te leggen hoe mensen omgaan met tegenstrijdige informatie. Zelf-perceptie theorie is een andere, waarmee onder andere is aangetoond dat emotie vaak volgt op gedrag, en niet alleen andersom. Boos kijken zorgt bijvoorbeeld voor een boos gevoel en als je glimlacht terwijl je naar een foto kijkt beoordeel je de persoon op die foto sneller als leuk of aardig dan wanneer je fronst en naar dezelfde foto kijkt. De theorie is niet geheel onproblematisch, zeker aangezien er situaties zijn waarin zelf-perceptie theorie geen verklaring kan geven voor gedrag. Echter, er zitten ook raakvlakken tussen de beide theorieën, en op dat raakvlak zit het begin van de oplossing. Als voorbeeld een verslag van een onderzoek uit 1981 waarin Shelly Chaiken en Mark Baldwin de houdingen van mensen tegenover het milieu onderzochten. Ze vroegen hun respondenten of ze milieuactivist waren of juist iemand met conservatieve houdingen naar het milieu, maar keken vooral naar hoe hun eigen vraagstelling effect had op de zelf-perceptie van de respondent. Wat bleek? Positief geformuleerde vragen (‘heb je ooit gerecycled?’) zorgden ervoor dat de respondent zich achteraf vaak beoordeelde als meer milieuactivist dan voordat ze het onderzoek startten. Degenen die negatief geformuleerde vragen kregen (‘Recycle je altijd?’) waren veel negatiever, omdat zij gedwongen werden te denken aan alle keren dat ze niet recycleden. Op dezelfde manier blijkt vrijwilligerswerk een impact te hebben op hoe aardig en zorgzaam vrijwilligers zijn in de rest van hun leven; veel aardiger en zorgzamer dan voordat ze met het werk begonnen.

Door positief gedrag te vertonen en mensen te stuwen in die richting door ze alle positieve voorbeelden van zichzelf voor de geest te laten halen heeft dus effect. Als je gedrag eenmaal een onderdeel van je identiteit, en past in het verhaal van ‘een goed mens’ te zijn is ga je vanzelf meer van dat gedrag vertonen.

Moeten we dan aardig gaan doen tegen aanranders?

Ja, daar lijkt het dus wel op. Ik bedoel niet dat we staande ovaties moeten gaan uitdelen aan de mannen die nu, na jarenlang dader geweest te zijn, of zwijgend toe te hebben gekeken, eindelijk hun mond opentrekken. Ik denk wel dat we moeten zorgen dat er ook een verhaallijn komt om uiting te geven aan en waardering te hebben voor het positieve gedrag dat mensen vertonen in relatie tot de #metoo verhalen, zelfs al is dat gedrag nu nog schaars. Een #ihave kan al een heleboel schelen, zelfs al is het laf geformuleerd, maar nog veel productiever lijkt de toevoeging #iWill:

Een oproep waaraan gehoor werd gegeven met reacties als:

En:

Wat kunnen wij doen?

Hoewel het nu nog pathetisch lijkt hoe mannen uiting geven aan hun schuld is het wel de start voor hen om een narratief te starten waarin ze zichzelf weer als een ‘goed mens’ kunnen beoordelen. Het feit dat ze aangeven dat ze vanaf nu zich anders zullen gaan gedragen is de eerste stap in het oplossen van hun cognitieve dissonantie, en het lijkt er daarmee op dat zij inderdaad kiezen voor de verandering van het gedrag in plaats van de verandering van het geloof over vrouwen of het afdoen van onze verhalen als leugens. Wat kunnen wij ondertussen doen? Hoe kunnen we zorgen dat we het verhaal stuwen in de richting van aangepast gedrag? Door bijvoorbeeld te antwoord te geven op dit soort vragen:

Voorbeelden hiervan vinden we al in de online-campagne #youoksis:

En op dezelfde manier zijn er al diverse artikelen en posts verschenen die lijstjes produceren met wat we nu eigenlijk wel verwachten van mannen, zoals deze van Nicole Silverberg in the Guardian.

Onze kracht zit hem er nu in dan maar even heel schools voor te schrijven wat mannen wel moeten doen. Maar laat ze die schuldbekentenis vooral opschrijven, laat ze vooral voornemens zijn zich anders te gaan gedragen en laat ze vooral niet zwijgen bij het gedrag van andere mannen. We hebben elkaar uiteindelijk nodig om tot een structurele verandering te komen. Laten we straks, als de slachtoffers en de daders hun verhalen hebben kunnen doen, ook de verhalen gaan vertellen van de keren dat er iemand voor je opkwam, dat er iemand voor je op de bres ging, dat we met zijn allen besloten dat het zo niet langer kan. Laat de pathetische schuldbekentenissen de start zijn voor een duurzame en structurele verandering in het gedrag van mannen. En laten wij ze helpen door ze duidelijk te maken dat ze er alleen mee wegkomen omdat het hun eerste voorzichtige stappen zijn, maar dat er nog een lange weg te gaan is. Een weg die we samen zullen moeten bewandelen.

1 Comment

1 Comment

  1. Joeri van Veen

    24 oktober 2017 at 15:40

    Hi, ik vond dat er weinig aandacht was voor het idee dat al die onheus bejegende vrouwen (collega’s, passanten) hele echte mensen zijn die respect verdienen als ieder ander. Mannen die sorry zeggen zijn leuk maar zolang je op dezelfde manier blijft kijken verandert er niets. Ik kreeg de indruk dat de discussie juist veel nadruk legde op de beide seksen als kampen die tegenover elkaar staan. Door moeder en zus te benoemen wilde ik invoelbaar maken dat het hier om mensen gaat, niet om vrouwen vs mannen. Ik moest daar wel vrouwen noemen anders sloeg het nergens op, ik verwachtte dat die laatste stap, van vrouw naar medemens, nu door de lezer zelf gezet zou worden. Iets abstracts als “behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden” (wat ik overigens wel in mijn Nederlandse share van het bericht schreef) heeft minder impact, veel minder gevoelswaarde.
    Ironisch dat mijn bericht haast tegenovergesteld begrepen is door jullie.
    Ik voel collectieve schaamte omdat ik nu eenmaal “man” ben. En ik schaam me zo nog wel voor meer dingen. Als mens ben ik eerder afstandelijk en verbaal ook volstrekt ongevaarlijk.
    Goede longread verder 🙂

Leave a Reply

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

VERS

We do not believe in the world empowering women.

We believe in women empowering the world!

Journalist, activist, game-changing artist, mind-body scientist, international solidarist?

Join the tribe

Copyright © 2020 Vileine

To Top