WORLD+CULT

The Female Gaze: ruige Outlander heeft ook sexy seks

Hedwig van Driel werpt haar female gaze op tv-series en onderzoekt wat onze favoriete series en personages ons vertellen over onze overtuigingen, vooroordelen en blinde vlekken. Vandaag is de beurt aan Outlander.

Outlander is het feministische antwoord op Game of Thrones!” kopte Buzzfeed enthousiast twee jaar terug. Ook de makers presenteerden hun serie graag in dat licht. Nu blijkt dat de serie toch, nét als Game of Thrones, heel graag verkrachting gebruikt als plotpunt, is de vraag: is Outlander nog steeds zo feministisch te noemen?

Anne Helen Petersen, die op dat moment de eerste zes afleveringen had gezien, was laaiend enthousiast over de “female gaze” die vooral in de seksscènes goed te merken was, en over hoofdpersoon Claire. “That woman, Claire (Caitroina Balfe), is neither hapless nor incompetent. She has a job and we see her doing it. She has complicated thoughts about love, duty, and honor. She argues; she’s obstinate; she’s unruly. She’s passionate and sexual but not sexualized.”

Pas op: het stuk dat volgt bevat details over belangrijke plotpunten uit het eerste seizoen van Outlander, dat op Netflix te kijken is, en kleine details uit het tweede seizoen, dat in de VS net afgelopen is.

Claire leeft aan het begin van de serie in het Engeland van net na de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de oorlog was ze verpleegster. Nu zijn zij en haar man Frank hun relatie aan het hervinden. Dan “valt” Claire door de tijd, naar het Schotland van de achttiende eeuw. Daar ontmoet ze een voorouder van Frank, Jack Randall, die er precies hetzelfde uitziet, maar een sadistische bruut is. En daar vindt ze Jamie, een sexy Schot met wie ze al snel om ingewikkelde praktische redenen moet trouwen.

Outlander is geen Bouqetreeks

Outlander is, net als Game of Thrones, gebaseerd op een boekenreeks. Toen deel één in 1991 verscheen werd het als “romance” in de markt gezet, ondanks twijfels daarover van schrijfster Diana Gabaldon: “If you call it a romance, it will never be reviewed by the New York Times or any other respectable literary venue. And that’s okay. I can live with that. But more importantly, you will cut off the entire male half of my readership. They would say, ‘Oh, well, it’s probably not for me.’”

Gabaldon heeft een punt: romance krijgt als genre weinig respect, en ik ken weinig mannen die er (openlijk) fan van zijn. Toch is haar neerbuigende houding licht seksistisch te noemen, vooral omdat ze het genre zelf niet bepaald goed lijkt te kennen. Zo zegt ze in datzelfde interview dat in standaard stuiverromannetjes “once the couple is married, that’s the end of the story” – terwijl het juist een heel bekende trope van het genre is om de hoofdpersonen vóórdat ze verliefd zijn een huwelijk in te manoeuvreren.

Aan de andere kant: toen ik het eerste boek ooit las verwachtte ik een romance novel, en deels daarom had ik soms de neiging het boek door de kamer te gooien. Gabaldon’s boek heeft namelijk wel veel kenmerken van het genre, maar overvalt je dan opeens met een scène waarin Jamie Claire een flink pak slaag geeft (en niet op een sexy manier). Wat vooral rauw op m’n dak viel: het hele einde van het boek draait om de uitgebreide marteling en verkrachting van Jamie door Jack Randall. Romans lees ik deels omdat je kan rekenen op een optimistisch einde. In plaats daarvan vond ik hier trauma.

Seizoen één van de serie volgt het boek vrij trouw. Het heeft heel veel plezierige aspecten: mooie Schotse landschappen, mooie Schotse mannen, allerlei kleding waar je spontaan zin in breien van krijgt. Maar je lekker onderdompelen in een fantasiewereld is er niet bij: om de aflevering (minstens) word je opgeschrikt door seksueel geweld. Claire wordt in het eerste seizoen alleen al een half dozijn keer bijna verkracht, en ze is niet de enige vrouw die dit overkomt. De daadwerkelijke marteling en verkrachting van Jamie wordt over maar liefst twee afleveringen uitgesmeerd en expliciet getoond, en heeft ook in het tweede seizoen nog invloed. Vervolgens wordt in dat tweede seizoen ook al binnen een handvol afleveringen iemand bruut verkracht, en een paar afleveringen later nóg iemand.

Seksueel geweld als spanningsbron

De alomtegenwoordigheid van seksueel geweld heeft Outlander gemeen met de serie waarmee het steeds vergeleken wordt. Floor schreef al eens eerder in deze reeks over “Rape of Thrones”, en zei daarbij: “Dat je verkrachting niet in populaire cultuur zou mogen verbeelden vind ik grote onzin. Dat de verbeelding van een verkrachting in een serie of film per definitie smakeloos is, ook. Maar wanneer je als film- of seriemaker ervoor kiest om een verkrachting in beeld te brengen, sta je altijd voor de keuze hoe je dat doet.”

Outlander vermijdt veel van de fouten van Game of Thrones in het hoe. De verkrachtingspogingen van Claire zijn op geen enkele manier erotisch in beeld gebracht. Dat de verkrachting van Jamie dat wél is, is heel duidelijk om te tonen dat wat Randall hem aandoet niet alleen fysiek maar ook mentaal sadistisch is. Toch zijn voor mij de regelmatig misselijkmakende laatste twee afleveringen van seizoen één – die, saillant detail, door een vrouw (Anna Foerster) geregisseerd werden – een reden om de serie niet zomaar aan te raden. Waarom zou je jezelf dat aandoen?

Daarom wil ik aan het citaat van Floor een criterium toevoegen: als je verkrachting toont gaat het er niet alleen om hóe je het doen, maar ook waaróm. De verkrachting van Sansa in Game of Thrones schoot mij eigenlijk vooral in het verkeerde keelgat omdat het in het verhaal voornamelijk als motivatiebron voor Theon dienst deed – de camera eindigde de scène dan ook met een close-up op zíjn gezicht. En ook bij de motivatie van het seksuele geweld in Outlander heb ik mijn vraagtekens. De verkrachtingspogingen lijken vooral bedoeld om het verhaal een dosis actie te geven, om te zorgen dat het niet te saai wordt.

Het waarom voor de verkrachting van Jamie is lastiger. Voor het verhaal was marteling “voldoende” geweest. Verkrachting van mannen wordt zodanig zelden vertoond in fictie dat het verkennen van de gevolgen de moeite waard kan zijn. Toch kleeft er ook een nare homofobe ondertoon aan (vooral in het eerste boek, waarin ook een ander personage misbruik probeerde te maken van een jongere Jamie). En ik blijf me dezelfde vragen stellen die ook Sonya Saraya van Salon had: “What’s the value of this scene? What makes this story worth telling? Whose vision is being honored? Whose reaction are the storytellers seeking? And maybe most importantly — is any of that worth watching unmitigated brutality?”

Veel aandacht voor sexy seks

Wel is het zo dat Outlander, in tegenstelling tot Game of Thrones, ook veel aandacht heeft voor het alternatief: het laat consistent ook heel sexy seks zien. Dat begint al in de allereerste aflevering, waarin Frank in een oud Schots kasteel enthousiast tussen de benen van Claire duikt. En als je maar één aflevering van Outlander wil kijken, kies dan aflevering zeven van het eerste seizoen. De huwelijksnacht van Jamie en Claire is een masterclass in hoe je een seksscène uit een vrouwelijk perspectief kan filmen. Jamie is op dat punt nog maagd en Claire neemt daarom ook de leiding. Beide acteurs worden naakt getoond, maar Jamie raakt als eerste zijn kleren kwijt, en zijn lichaam wordt door zowel Claire als de camera bewonderend verkend.

Outlander is in sommige opzichten een vrij onsamenhangende serie: het verhaal gaat heen en weer tussen landen, tijden en genres. De constante factor is de relatie tussen Claire en Jamie en de seks is een heel belangrijk aspect daarvan. Het is vaak sexy, maar het toont ook hoe de relatie zich ontwikkelt. Outlander laat zien dat seks méér is dan alleen een excuus voor een blote tiet of twee op je scherm.

Game of Thrones heeft ook af en toe een scène waarin vrouwen lust tonen, en zelfs af en toe zonder incest: tussen Robb en Talisa was er een scène, tussen Jon en Ygritte, en dan is er natuurlijk nog de scène waarin de kadetjes van Michiel Huisman in opdracht van Daenerys kort te zien waren. Dat is dus gemiddeld minder dan één scène per seizoen – wederzijds plezierige seks is geen prioriteit. In Outlander is seksueel geweld opvallend en ongemakkelijk frequent, maar het wordt wél gebalanceerd door de vele seksscènes tussen Claire en Jamie.

Game of Thrones, maar dan voor vrouwen?

Al die stukken over het feminisme van Outlander, en alle vergelijkingen met Game of Thrones, hadden eigenlijk een vrij eenvoudige subtekst: dit is net Game of Thrones, maar dan voor vrouwen. De onderliggende aannames daarvan zijn echter de moeite van het analyseren waard.

De eerste aanname: Game of Thrones is, zoals recensente Ginia Bellafante het al ten tijde van het eerste seizoen in de New York Times verwoordde, “boy fiction”. Zij zag de “perversie” in Game of Thrones als een manier om de vrouwen te lokken: “the sense you get that all of this illicitness has been tossed in as a little something for the ladies, out of a justifiable fear, perhaps, that no woman alive would watch otherwise.”

Zoals het laatste seizoen weer eens overtuigend toonde is het idee dat Game of Thrones voor jongens is, echter vrij belachelijk. Ik ken meer vrouwen dan mannen die fervent fan zijn. Outlander wordt echter nog steeds gezien als een “vrouwenserie” – omdat het draait om romantiek, omdat er een vrouwelijke hoofdpersoon is. Voor vrouwen is het tenslotte prima om geïnteresseerd te zijn in “jongensdingen.” Voor mannen kleven er echter sociale risico’s aan interesse in een “vrouwenserie,” zelfs al is het een vrouwenserie die vol zit met elementen die meestal aangemerkt worden als “mannendingen,” zoals duels, veldslagen en bloederige wonden.

Ten tweede is de aanname dat geen enkele man een boodschap heeft aan romantiek en dat alle vrouwen tijdens vechtscènes maar verveeld raken. Zulke classificaties doen ons allemaal tekort. Het houdt mannen tegen die misschien wel geïnteresseerd zouden zijn in een serie als Outlander, of dat nu is omdat ze Schotse geschiedenis boeiend vinden of omdat zij ook wel eens behoefte hebben aan een dosis romantiek. Het zorgt er ook voor dat de makers van Game of Thrones niet altijd rekening houden met de vrouwelijke kijker en daarom af en toe de mist ingaan.

Daarom ga ik niet mee in het frame. Outlander is niet het feministische antwoord op Game of Thrones. Outlander is een serie die net als Game of Thrones een ingewikkelde fascinatie heeft met seks en met seksueel geweld. Outlander is net als Game of Thrones een serie die af en toe moeilijk te kijken is, door het seksuele geweld maar ook door regelmatig expliciete beelden (Claire is verpleegster, tenslotte). Outlander kiest vaak voor een vrouwelijke blik terwijl Game of Thrones de (heteroseksuele) mannelijke kijker prioriteert – maar beide series hebben de liefhebber van mooi aangeklede fantasy met een sterke maag voldoende te bieden.

Click to comment

Leave a Reply

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

VERS

We do not believe in the world empowering women.

We believe in women empowering the world!

Journalist, activist, game-changing artist, mind-body scientist, international solidarist?

Join the tribe

Copyright © 2020 Vileine

To Top