Share

Tweet

Share

Share

Email

Comments

Vileine vrouwen werpen hun female gaze op recente tv-series en films en onderzoeken wat onze favoriete personages ons vertellen over onze overtuigingen, vooroordelen en blinde vlekken. Wonder Woman: de vrouwelijke superheld met waarschijnlijk de grootste naamsbekendheid. Ze stond in 1972 op de cover van het eerste nummer van Ms. Magazine en was kortgeleden eventjes zelfs VN-ambassadeur. Hoe zit het eigenlijk met de feministische geschiedenis van de film, en met de actrice Gal Gadot zelf?

We duiken in dit stuk diep de geschiedenis in om antwoord te vinden op die vraag. Eerst maar eens terug naar 1941, toen Wonder Woman voor het eerst in stripvorm verscheen. Jill Lepore schreef een boek over haar fascinerende ontstaansgeschiedenis: The Secret History of Wonder Woman.

De officiële schepper van Wonder Woman is namelijk William Moulton Marston: psycholoog, uitvinder van de leugendetector… en pleitbezorger van de kracht van de liefde. Hij zag in strips grote mogelijkheden om de jeugd op te voeden. En zijn vrouw, Elizabeth Holloway Marston, stelde voor dit dan via een vrouwelijke superheld te doen.

Maar Elizabeth was niet de enige vrouw in het leven van Marston. Zijn maîtresse, Olive Byrne, kwam uit een feministisch gezin: haar moeder en tante, Ethel Byrne en Margaret Sanger, openden de eerste anticonceptiekliniek in de VS. Olive woonde bij Marston en zijn vrouw in, en verzorgde de opvoeding van de kinderen – de kinderen die zíj met Marston had en de kinderen die hij met Elizabeth had. Een (vooral voor die tijd) aparte levenssituatie, maar één die kennelijk ook voor de vrouwen bevredigend was: na de dood van Marston in 1947 leefden ze nog decennialang samen.

Wonder Woman werd door Marston in het leven geroepen als expliciete feministische propaganda – maar dan wel met een feminisme dat nu wat vreemd aandoet. Zijn overtuiging was dat het inherent goed is voor mannen om door vrouwen gedomineerd te worden: vrouwen waren volgens hem van nature beter, mentaal sterker en vredelievender dan mannen, en zijn stripboeken waren bedoeld om jonge jongens hiervan te overtuigen.

Dat domineren, daar zat ook een kinky kant aan: er werden in zijn vroege strips nogal eens mensen – Wonder Woman, andere amazones, mannen – vastgebonden, al dan niet met de lasso of truth. Het is niet heel moeilijk om een BDSM’ige ondertoon te ontwaren. Wonder Woman was een revolutionair personage, de eerste écht succesvolle superheldin en in veel opzichten een rolmodel. Maar ze is ook een product van haar tijd, geschreven door een man die gender-essentialisme omkeerde, maar er toch in vast bleef zitten.

Geleidelijke verslapping

Marston schreef Wonder Woman – vaak samen met Olive Byrne – tot zijn dood in 1947. De mannen die het van hem overnamen wisten weinig van zijn bedoelingen, en geleidelijk verslapte het personage. Aan het einde van de jaren zestig gaf ze zelfs haar krachten op om met haar geliefde Steve Trevor te kunnen zijn.

Striphistoricus Tim Hanley maakt in zijn boek Wonder Woman Unbound: The Curious History of the World’s Most Famous Heroine het punt dat het feminisme van Wonder Woman vaak asynchroon liep met het feminisme van de wereld. In de jaren veertig liep ze voor. Maar in de jaren zestig en zeventig, toen de tweede feministische golf op gang kwam, waren de Wonder Woman-strips opvallend regressief.

Toch was er hoop. Allereerst sprong Gloria Steinem in de bres voor de heldin uit haar jeugd: niet alleen zette ze Wonder Woman op de kaft van haar feministische blad Ms. Magazine, maar ze liet een aantal vroege avonturen van Wonder Woman herpubliceren en wist hierdoor een heel nieuwe generatie lezers en lezeressen te winnen voor de Amazone.

Daarna kwam uit een ander medium een frisse wind: de televisieserie met Lynda Carter was van 1975 tot 1979 een groot succes. De serie biedt een mild soort feminisme – zie je wel dat vrouwen ook sterk kunnen zijn! – dat erg aansloeg. Al waren ook andere aspecten populair: op youtube vind je een compilatie met “Wonder Woman best bits” die vooral gericht is op (voormalige Miss World America) Lynda Carter’s … best bits.

De decennia erna waren wisselend. Sommige schrijvers wisten de feministische aspecten van het personage te benadrukken: met name Gail Simone en recentelijk Greg Rucka maakten van Wonder Woman een echt feministisch personage. Tussendoor (soms zelfs tegelijkertijd, dankzij/vanwege de ingewikkelde manier waarop strips gepubliceerd worden) waren er echter ook serieuze misstappen.

Toen Wonder Woman vorig jaar werd aangesteld als honorair VN-ambassadeur voor vrouwenrechten werd dat dan ook niet van alle kanten positief begroet. Na een petitie waarin haar weinig verhullende (en VS-centrische) outfit werd bekritiseerd was ze binnen een paar maanden weer ambassadeur-af. Ondertussen mislukte een poging om een nieuwe televisieserie (van David E. “Ally McBeal” Kelley) van de grond te krijgen en duurde het ook lang voordat ook deze DC-held eindelijk een eigen film kreeg. Maar nu is het eindelijk zover: 15 juni, twee weken na de rest van de wereld, is ook in Nederland Wonder Woman in de bioscoop te bekijken.

Born sexy yesterday

In het kort het verhaal: Wonder Woman/Diana Prince kwam al even langs in Batman v Superman: Dawn of Justice, en was daar één van de weinige leuke elementen. In Wonder Woman zien we haar ontstaansgeschiedenis: haar jeugd op het Amazoneneiland Themyscira, hoe daar opeens piloot Steve Trevor crasht, en hoe ze vervolgens met hem meegaat om in de loopgraven van de eerste wereldoorlog op zoek te gaan naar oorlogsgod Ares.

Basje Boer boog zich voor de Filmkrant over het feministische gehalte van deze wondervrouw. Want ja, ze is oersterk en de held van haar verhaal – maar daarmee zijn we er nog niet. Zo valt Wonder Woman in deze film te zien als een voorbeeld van wat Jonathan McIntosh het “born sexy yesterday”-type noemde:

“De spil van dit cliché is een vrouwelijk personage dat zeer aantrekkelijk maar — om de een of andere magische reden — zeer naïef (born yesterday) is. Ze is een zeemeermin op het vasteland (Splash), een buitenaards wezen op aarde (My Stepmother Is an Alien), een androïde (The Fifth Eelement) of een algoritme (TRON: Legacy). Haar tegenspeler — de protagonist — is een doorsnee man die door de aantrekkelijke vrouw wordt aanbeden, puur vanwege het feit dat ze geen vergelijkingsmateriaal heeft. Het BSY-cliché drijft op het idee dat deze vrouw sexy is omdát ze kinderlijk en onwetend is. Ze is een mannenfantasie.”

Een mannenfantasie is Diana is zekere opzichten wel: ze wordt gespeeld door de prachtige Gal Gadot (er wordt in de film opmerkelijk vaak gezegd hoe mooi ze wel niet is), ze schaamt zich geen moment voor haar weinig verhullende outfit, en vindt de ideeën van Steve Trevor over wat er wel en niet gepast is onzinnig. Tegelijkertijd merk je dat een vrouw, Patty Jenkins, de film regisseerde. Steve Trevor krijgt wél een objectiverend shot waarbij alleen zijn hand zijn geslachtsdeel bedekt, terwijl de camera bij Diana meer geïnteresseerd is in haar uitdrukkingen en haar strijdbare poses dan in haar afzonderlijke lichaamsdelen. Het zat zelfs een recensent dwars. David Edelstein deed in zijn recensie op Vulture zijn beklag:

“While this Wonder Woman is still into ropes (Diana’s lasso both catches bad guys and squeezes the truth out of them), fans might be disappointed that there’s no trace of the comic’s well-documented S&M kinkiness. With a female director, Patty Jenkins, at the helm, Diana isn’t even photographed to elicit slobbers. Slobbering, S&M-oriented American patriots will be even more put out, given that WW is no longer dressed in red, white, and blue but golden-toned for the international — and perhaps these days less American-friendly — ticket buyers.”

Sorry David (al blijkt uit je recensie dat het kwijlen alsnog prima gelukt is). Deze film is gewoon – voor de verandering – níet voor jou gemaakt. Het is een film dóór een vrouw, óver een vrouw, vóór vrouwen.

 

Kanttekeningen

Dat betekent niet dat er geen feministische kritiekpuntjes zijn. Zo begint de film op een eiland vol vrouwen, maar spreekt Diana na haar vertrek amper nog met leden van haar eigen geslacht, zelfs vrijwel niet met de fantastische Etta Candy, die we heel weinig op het scherm zien. Wél opvallend veel schermtijd krijgt Steve Trevor: hij is de tegenhanger van de traditionele damsel in distress, maar krijgt verhoudingsgewijs wel heel veel ruimte om zijn eigen heldhaftigheid te tonen.

Ook is er terechte kritiek gekomen van vrouwen van kleur dat hun representatie karig is. Terwijl dat niet gehoeven had: in de strips bestaat al dertig jaar het personage van Philippus, een zwarte Amazone die een belangrijke mentorfiguur is voor Wonder Woman. Philippus zít in de film… maar daar kom je alleen achter als je heel zorgvuldig naar de aftiteling kijkt. Om Euboea te spotten, een Aziatische vrouw die in de strips bevriend is met Wonder Woman, moet je nog beter je best doen.

Maar ook actrice Gal Gadot wordt flink bekritiseerd. In 2014 plaatste ze op Facebook haar steun voor thuisland Israël. Gadot zelf diende twee jaar in het Israëlische defensieleger (dienstplicht is verplicht voor Israeliërs). Terwijl haar schermpersonage rouwt om de kinderen die door oorlog om het leven komen, steunde Gadot zelf Israël na een aanval op Gaza waarbij 495 kinderen en 253 vrouwen om het leven kwamen. Dat maakt het uitroepen van Gadot als nieuwe feministische Hollywoodster, dubbel en pijnlijk. Toch vocht Gadot zelf niet mee. De beruchte Facebookpost tagde ze met ‘#stopterror’ en ‘#coexistance’. Desondanks werd geroepen om een boycot van de film. De boycot-discussie is op het internet nog niet besloten.

Ondanks Gadots burgerschap zal het voor velen een verfrissende filmervaring zijn om keer op keer eens een vrouw eens als de sterkste, de moedigste, de meest inspirerende leider te zien. Waarbij de man er duidelijk is om de vrouw (op een moment zelfs letterlijk) te ondersteunen. Waarbij mannelijkheid wordt getoond als lichtelijk belachelijk: Steve vindt het wel érg belangrijk dat Diana weet dat hij een bovengemiddeld exemplaar van zijn geslacht is. Waarbij het vrouwelijk publiek niet alleen af en toe een shot of een scène toegeworpen krijgt, maar duidelijk voorrang had voor de filmmakers.

Te lage eisen

In datzelfde stuk vraagt Edelstein zich af of de vele jubelende recensies van Wonder Woman de lat misschien wat laag leggen. Waarop het enige mogelijke antwoord is: ja, hallo, mag het even? Het is niet alsof er zoveel direct vergelijkingsmateriaal aanwezig is. Mocht er al een lagere lat zijn voor films met vrouwelijke superhelden in de hoofdrol was die alsnog te hoog voor de vorige twee voorbeelden: Elektra, uit 2005, en Catwoman, uit 2004. Je leest het goed: er zat 12 jaar tussen de laatste superheldinnenfilm en deze. Catwoman in het bijzonder was een pijnlijk voorbeeld van wat mannen denken dat vrouwen willen zien: het plot draaide om… make-up.

Daarom hoopten inderdaad heel veel vrouwen (en ook best een aantal mannen) dat deze film goed zou zijn, en vooral ook dat hij het financieel goed zou doen. Als er een film of twee over Spider-Man matig zijn en matig verdienen? Dan castten ze een nieuwe spinnenman en proberen ze het drie (3!) jaar later gewoon opnieuw. Als Wonder Woman was geflopt had de Amazone niet snel nóg een film gekregen, en was het een excuus geworden om niet te investeren in andere superheldinnenfilms.

Het zou daarom goed kunnen dat veel (vooral vrouwelijke) critici de persvoorstellingen ingingen met de hoop dat deze film zijn belofte kon inlossen. Het zou zelfs kunnen dat ze daarom een aantal mindere aspecten minder belangrijk vonden: dat het einde zoals zo vaak bestaat uit matige CGI, bijvoorbeeld. Maar dat het heel fijn is om enthousiast te kunnen zijn over een film die niet alleen vorige superheldinnenfilms overtreft maar zich ook prima kan meten met de beste superheldenfilms, punt: dat betekent niet dat dat enthousiasme niet oprecht is. En hopelijk leidt dit succes tot veel meer superheldinnenfilms met hopelijk ook vrouwen van kleur in de hoofdrol.