Laatst werd in Amsterdam het tweede seizoen van de trippy, wereldomspannende, sensuele serie Sense8 opgenomen. Hoofdredacteur Hadjar bezocht de set, en is misschien zelfs in seizoen twee te spotten. Een mooi moment om stil te staan bij deze serie over identiteit en liefde.
In Sense8 raken acht mensen op mysterieuze wijze verbonden. Ze zien elkaar soms, al zijn ze continenten van elkaar weg. Ze blijken later ook elkaars lichaam over te kunnen nemen – en dat is handig, want vrijwel elk van hen heeft wel een handige vaardigheid. De één kan hacken, een ander vechten, een derde is een getalenteerd acteur, een vierde kan goed autorijden.
Elk van de acht heeft zijn eigen verhaal, dat ook min of meer in zijn eigen genre zit – met alle clichés van dien. Het is een divers groepje, verspreid over de hele wereld: vier man, vier vrouw; vier wit, vier niet; acht hetero, twee homo – waarbij opvalt dat alleen die twee laatsten al aan het begin van de serie een vaste relatie hebben.
Volg het witte konijn
Als je niet al wist dat Sense8 gemaakt was door de gezusters Wachowski (samen met J. Michael Straczynski, bekend van Babylon 5) had je dat al wel binnen een aflevering geraden. Het zijn niet alleen de clubscènes en de vele (pseudo?)-diepzinnige dialogen die met een uitgestreken gezicht worden uitgesproken. Er zijn ook echo’s van veel van hun eerdere werk: de spontane skills uit The Matrix (die hier niet gedownload, maar geleend worden), het iedereen-is-verbonden idee uit de ondergewaardeerde film Cloud Atlas, de voorbestemdheid die ook in het hallucinogene Jupiter Ascending belangrijk was.
“Follow the white rabbit.” Die instructie kreeg Neo in The Matrix. Om het werk van de Wachowskis op prijs te kunnen stellen moet je bereid zijn ze te volgen, het konijnenhol in. Je moet niet alleen de science fiction-concepten accepteren, maar ook inzien dat de personages clichématig zijn, omdat de zussen geloven dat er binnen clichés diepe waarheden verborgen zitten.
Als je bereid bent dat te doen, word je beloond met een intrigerende verkenning van wat identiteit is, vooral als je in het hoofd van een ander kan kruipen. Het is moeilijk dat los te zien van het feit dat de zussen beide transvrouwen zijn, en niet alleen omdat één van de acht hoofdpersonen – hacker Nomi – ook transvrouw is. Zo krijgt Mexicaanse acteur Lito menstruatiesymptomen. Ook worstelt hij met uit de kast komen – iets dat heel persoonlijk bleek toen Lilly Wachowski na het debuut van seizoen één op schaamteloze wijze door de Daily Fail uit de kast getrokken werd.
Identiteitsproblemen
Je kan je afvragen of het ertoe doet: wie er achter de camera staat of wie er achter de schrijftafel zit. Tenslotte moet je bij het maken van televisie altijd buiten je eigen ervaring stappen. We zien alleen ons eigen hoofd van binnen, en voor vrijwel elke daad van creativiteit moet je je in een ander verplaatsen. In het echt bestaan er (helaas) geen mensen die op de manier van Sense8 met elkaar verbonden zijn. Als je dát kan verzinnen, dan kan je waarschijnlijk ook wel bedenken hoe het is om een ander geslacht te hebben, een andere seksuele oriëntatie of een ander ras. Een man kan in principe feministische kunst maken, net zoals er vrouwen zat zijn die zich op seksistische wijze uiten.
Er is wat wrevel de laatste tijd over “identity politics”: het idee dat je een uiting alleen kan beoordelen aan de hand van de identiteit van de spreker/schrijver. Veel – vooral, op de een of andere manier, witte, heteroseksuele, cisgender, en/of mannelijke mensen – vatten dit op als een spreekverbod. Moet het uiteindelijk niet gaan om wát er gezegd wordt, niet om wíe iets zegt? Mag je als witte vrouw dan niet meedansen en zingen met Beyoncé, bijvoorbeeld?
Als brave post-structuralist ben ik een groot voorstander van het idee van de dood van de auteur: uiteindelijk gaat erom wat er op de pagina of op het scherm verschijnt. De bedoelingen van de auteur zijn irrelevant: biografische details kunnen een interessante invalshoek leveren, maar uiteindelijk moet je de tekst volkomen los kunnen zien.
Ik denk daarom ook dat iedereen mag schrijven over wat hij of zij wil. Ik zal een tekst nooit afserveren puur op de identiteit van de schrijver. Toch zijn er twee redenen dat ik wel op de identiteit van auteurs lét. Allereerst heb ik meer vertrouwen in auteurs die ervaring hebben met waar ze over schrijven: een vrouw zal meer directe ervaring hebben met seksisme, een transvrouw meer ervaring met gender dysphoria en transfobie, een astronaut met ruimtevaart. Als het gaat om verhalen over vrouwen zal een man zich moeten bewijzen; een vrouw vertrouw ik sneller.
Ten tweede moeten mensen die geen witte, heteroseksuele, cisgender mannen zijn over het algemeen wat meer hordes nemen bij het maken van kunst. Er is geen reden om te denken dat witte mannen inherent béter zijn in kunst, dus hun dominantie zal grotendeels komen door ongelijke kansen waar ik graag voor zou willen compenseren. Dat is bijvoorbeeld waarom ik dit jaar alleen nog maar romans van vrouwen heb gelezen: op mijn bescheiden manier wil ik tegengas geven aan de deprimerende statistieken die de Lezeres des Vaderlands elke week documenteert.
Rode pillen voor anti-feministen
Je kan je zelfs afvragen of de zusters Wachowski ooit de kansen hadden gekregen die ze hebben gekregen als ze vanaf het begin op die manier waren aangeduid. Er zijn helaas weinig vrouwen die 63 miljoen (bijna 100 miljoen na inflatiecorrectie) krijgen voor hun tweede film. Als Warner Brothers inderdaad zo stom was geweest om de Wachowski’s vanwege hun geslacht deze kans niet te gunnen, hadden we nu geleefd in een wereld zonder The Matrix.
Ik moet toegeven: de omstandigheden waaronder Lilly Wachowski uit de kast werd gesleept mogen deplorabel zijn, ik was stiekem wel een beetje blij. Het was, zoals Parker Molloy ooit schreef, al heerlijk ironisch dat de film die Men’s Rights Activists de term “the Red Pill” gaf (klikken op eigen risico), door een vrouw mede-geregisseerd was. Nog mooier is het dat nu is gebleken dat The Matrix zelfs door twéé vrouwen geregisseerd en geschreven is. Stiekem was die film met een female gaze gemaakt.
Misschien moeten we de “Red Pillers” uitnodigen om de echte red pill te nemen. De pil waardoor ze eindelijk doorkrijgen dat de wereld van Sense8 – divers, empathisch, verbonden, progressief – veel wenselijker is dan een terugkeer naar de patriarchale samenleving van weleer. De pil waardoor ze doorkrijgen dat vrouwen ook kunst kunnen maken waar zij zich in kunnen herkennen.
Glibberige, regenboogkleurige strap-on
Gelukkig is het zo dat Sense8 ook met alleen witte cismannen aan het roer een opmerkelijke serie zou zijn geweest. De diversiteit van personages en omgevingen alleen al is voor een serie ongekend: het is niet vaak dat een serie – naast, misschien, Game of Thrones – zo makkelijk springt van continent tot continent, met de opmerkelijk vloeibare, associatieve montage die ook al in Cloud Atlas te zien was.
Daar komt bij dat Sense8 blij gebruik maakt van de vrijheid die door Netflix geboden wordt. In de eerste aflevering al is er een lesbische scène die voor de verandering eens níet voor de male gaze is opgenomen, en waarbij een nog glibberige, regenboogkleurige strap-on triomfantelijk in close-up verschijnt. Een latere aflevering (aflevering zes, voor wie het graag op wil zoeken) heeft een heuse orgie die nog thematisch relevant is ook. Er zijn zelfs – hang de vlag uit – penissen in beeld te zien!
Revolutionairder nog misschien is de scène richting het einde van seizoen één, waarbij de geboorte van de 8 “sensates” wordt getoond. Geen detail wordt geschuwd en sommige van de beelden moeten haast bij echte geboortes opgenomen zijn. Het is bloederig, slijmerig… en prachtig. Sense8 is de zussen Wachowski op hun meest optimistisch. De slechterik lijkt er haast alleen bij te zitten omdat het nu eenmaal moet. Echt geïnteresseerd in de motivatie van deze “Whispers” lijken ze niet te zijn. Eigenlijk willen de Wachowskis vooral laten zien hoe mooi het leven kan zijn als je de breedte van menselijke ervaring omhelst.
Pingback: The Female Gaze: vanzelfsprekende diversiteit in het Arrowverse – Vileine.com