Share

Tweet

Share

Share

Email

Comments

Elke maand schrijft Gaya Branderhorst, econometrist, feminist, en duurzaamheidsstrijder, over de ontwikkelingen en haar persoonlijke ervaringen in de Verenigde Staten. Met haar analytische blik en Hollandse nuchterheid ontrafelt zij de intersectionele factoren die het land zo extreem, uniek en groots maken.

Bijna exact twee jaar geleden emigreerde ik van Nederland naar Amerika, New York. Wanneer ik dit zeg, nemen veel mensen aan dat ik in New York City woon, maar ik woon een treinreis verder in de buitenwijken van de Hudson Valley. Uitkijkend over het water in mijn tuin schrijf ik nu mijn eerste artikel als Amerikaans correspondent. Ik wil jullie de komende tijd meenemen op reis door mijn Amerika, maar eerst zal ik jullie inleiden in wat er in hemelsnaam allemaal aan de hand is op het moment en waardoor dat komt: onder andere de groeiende ongelijkheid tussen rijk en arm en een verdwijnende middenklasse.

Mijn uitzicht

Hier in Verenigde Staten gaat het vrijwel continu over niets anders dan Donald Trump. Iemand uit Nederland merkte laatst op: “Ja, als hij zou winnen, zou dat toch eigenlijk wel heel raar zijn, hè?” Ik vond dit een opmerkelijke uitspraak. Toen besefte ik: het is typisch Nederlands. Nuchter. Niet opgeblazen. Wars van dramatiek.

In Nederland moet je als politicus altijd rekening houden met het feit dat je nog met anderen moet regeren. Ongeacht hoeveel stemmen je hebt gekregen, als geen partij met je wil samenwerken, kom je alsnog niet in de regering. In Amerika is het simpeler: Democraten of Republikeinen. Het gevolg is het volledig afbranden van de tegenpartij als kernstrategie tijdens iedere verkiezing. Zo’n tweepartijenstelsel beïnvloedt de mindset van iedere stemgerechtigde. Ik beken: ook mijn Nederlandse nuance is de afgelopen maanden langzaam veranderd in een you’re-either-with-us-or-against-us-houding. Wanneer iemand me vertelt dat ze gaat stemmen op Trump, zie ik dat meteen als het levende bewijs van het stelling dat stemrecht gekoppeld moet zijn aan een IQ-minimum.

De afkeer is geheel wederzijds. De haat voor Hillary Clinton is hier zo intens, en heeft zoveel uitingsvormen, dat het een subcultuur genoemd kan worden. Veel Trump-aanhangers lijken eerder gemotiveerd te zijn door een afkeer van Clinton, dan door de aantrekkingskracht van Trump. Dit maakt het dan ook mogelijk dat je een Trump-aanhanger kunt horen zeggen dat de VS geen moslims moet toelaten “omdat zij vrouwen niet met respect behandelen”, terwijl hij een t-shirt draagt met de tekst “Hilary sucks but not like Monica” en “Trump that Bitch!”. Zoals John Adams — wiens economisch gedachtengoed nergens in de wereld meer gevierd wordt dan hier — al zei: “ [A] division of the republic into two great parties, in my humble apprehension, is to be dreaded as the greatest political evil under our Constitution.”

It’s the economy, stupid

Het is natuurlijk niet alleen het tweepartijenstelsel dat de maatschappelijke cohesie aantast. Globalisering holt de middenklasse uit in alle ontwikkelde economieën — inclusief de Nederlandse —, maar in geen van die landen is inkomensongelijkheid zo groot als in Amerika. Op macroniveau hebben Europese landen, vooral de noordelijke, een hogere sociale mobiliteit dan de VS. Met andere woorden: de American Dream komt tegenwoordig minder vaak uit voor Amerikanen dan voor Nederlanders.

Mijn huisje

Laat het nou zo zijn dat politieke partijen in Amerika, anders dan in Nederland, geen overheidssubsidie krijgen. Dat klinkt best redelijk, tot je bedenkt dat dit betekent dat politieke partijen al hun fondsen moeten inzamelen bij potentiële kiezers. Dit wordt al snel een wansmakelijke praktijk. Maar zoals Piketty en andere economen en intellectuelen al waarschuwden: in een maatschappij waar geld zo geconcentreerd is in de handen van een kleine groep, holt de democratie uit. Als jij als politicus herkozen wilt worden, en de dure reclametijd moet betalen die daarvoor nodig is, wie houd je dan te vriend? Die blutte millennial met de enorme studieschuld die roept om structurele hervormingen en investeringen in zonne-energie? Of die fijn politiek geëngageerde, (invloed)rijke meneer Koch die het land wil redden van de klimaatverandering-hoax en de bedrijfsbelasting, en die daar best een paar honderd miljoen voor overheeft?

Onrechtvaardigheid

Achter de technische uitleg waarom een te sterke inkomensongelijkheid schadelijk is voor een samenleving, schuilt een wereld aan menselijke emotie. Mensen hebben een diepe, intrinsieke behoefte aan rechtvaardigheid. Als je één video in dit artikel bekijkt, kies dan deze:

Hoe voel je je na het bekijken? Een beetje boos? Gefeliciteerd: je bent een mens. Heel erg boos? Laat me raden: je stemt links.

Johnathan Haidt is professor Psychologie aan New York University. Vier jaar geleden las ik zijn boek The Righteous Mind: Why Good People are Divided by Politics and Religion. Haidt’s jarenlange onderzoek onthult dat individuen weliswaar iets kunnen verschillen in hun opvattingen over wat eerlijk en rechtvaardig is, maar niet zoveel als je zou denken.Zo staat iedereen bijvoorbeeld achter het principe van proportionaliteit. Haast niemand vindt dat de doodstraf voor een snelheidsovertreding gerechtvaardigd is. Maar juist omdat de behoefte aan rechtvaardigheid zo groot is, ligt een discussie over de kleinste verschillen vaak al zo gevoelig dat deze razendsnel escaleert. Haidt ontdekte dat Democraten een bredere definitie van rechtvaardigheid hebben: naast proportionaliteit vinden zij gelijkwaardigheid — tussen man en vrouw, homo en hetero, rijk en arm, etc. — vaak belangrijker dan Republikeinen. Dit nuanceverschil in de definitie van wat eerlijk is, vormt één van de grootste achterliggende thema’s in de gepolariseerde politieke discussie in hedendaags Amerika.

Handelen tegen je bestwil in

Een ander belangrijk inzicht dat ik van Haidt’s boek leerde, was dit: onze behoefte aan rechtvaardigheid is zo sterk, dat mensen in sommige gevallen bereid zijn tegen hun eigen bestwil in te handelen, als dit betekent dat het effect van hun handelen nog nadeliger is voor diegene die ‘niet eerlijk’ is. Dit vereist misschien een beetje uitleg. Ik heb een Master in Econometrie met een specialisatie in besliskunde, en dat komt hierop neer: onder alle omstandigheden de optimale keuze maken, binnen de bestaande (en bekende) grenzen van wat mogelijk is. Voor mij was het jarenlang een volledig raadsel waarom mensen naar het casino gaan — je verwachte winst is tenslotte negatief —, of waarom vrachtwagenchauffeurs op de VVD stemmen — de VVD beschermt je baas in dit geval beter dan jou. Ik weet nog steeds niet waarom mensen naar het casino gaan, maar ik begrijp ondertussen wel waarom iemand met een laag inkomen op de VVD kan stemmen. Diegene werkt namelijk hard voor dat inkomen en kan daarom sterk voelen dat mensen met een uitkering dat ook zouden moeten doen. Het idee dat iemand zonder een baan netto bijna evenveel geld overhoudt als iemand die fulltime werkt, gaat in tegen het rechtvaardigheidsprincipe. Dat is voor sommigen genoeg reden om op een partij te stemmen die hen misschien niet verdedigt, maar die in ieder geval de zogenoemde ‘uitvreters’ nog harder aanpakt. Zo is het ook met veel Trump-aanhangers. Een deel van hen ziet ook wel dat die man niet zo slim is, maar in ieder geval iemand is die geen onderdeel is van het political establishment. Onder de burgers heerst er momenteel zo’n sterk gevoel van onrechtvaardigheid dat sommigen tegen hun eigen belang in stemmen om maar een vinger te kunnen maken tegen de gevestigde orde van politici.

Buitenstaandersblik

Trump is het gevolg, niet de oorzaak. Zonder zijn miljoenen aanhangers zou hij niets meer zijn dan een narcistische, domme man, zoals we er al zoveel van hebben. Hij is het effect van een langzame, maar gestage uitholling van het nationaal educatiesysteem. Van een economie waar het reële loon al decennialang niet gestegen is, behalve dan in de hoogste top. Waar de jongere generatie aankijkt tegen een erfenis van een overheidsschuld van 19 biljoen dollar, een uitgehold sociaal stelsel en een gebroken ecosysteem. Van een maatschappij die verlamd is door racisme, misogynie en homofobie; soms tot aan rechters, handhavers, en politici toe. Waar burgers gebukt gaan onder torenhoge schulden aan studiekosten, aan de gevolgen van de huizencrisis en/of aan gezondheidskosten. Van een bevolking waarvan ondertussen de meerderheid (70%) dagelijks minstens één medicijn op doktersrecept inneemt en meer dan de helft minstens twee. En een cultuur waarin er aan schreeuwerige, arrogante mensen nog steeds te veel vertrouwen wordt gegeven, vooral als het witte mannen betreft. En dat ondanks al het bewijs dat dit op de lange termijn weinig oplevert voor wie dan ook.

Dít zijn de zaken waar ik het over ga hebben en die ik zal beschouwen met mijn buitenstaandersblik en tanende restjes Hollandse nuchterheid.  Niet over die oppervlakkige en dus weinig boeiende man, die het waarschijnlijk toch gaat verliezen van Hillary Clinton. Ik zal dus berichten over alle factoren in de Amerikaanse maatschappij die het mogelijk maken dat hij zo populair is. En over al die andere dingen die Amerika zo boeiend en — ja, nog steeds — groots maken. Want die aspecten zijn machtig interessant. En in sommige gevallen helemaal niet zo anders dan in Nederland.